در مورد نتایج اعتراضات اخیر بر آینده سیاست در ترکیه

دو سه هفته گذشته درگیر انتخابات ایران بودم و نتوانستم در مورد اتفاقات اخیر ترکیه بنویسم و حالا چندسطر برای جبران: اتفاقاتی که با ماجرای پارک گزی شروع شدند شاید شروع دوره جدیدی در سیاست ترکیه اند. تجربه سالهای گذشته نشان داده بود طیب اردوغان سیاستمداری باهوش است، ولی هم او با تمام هوشش منطق اتفاقات پارک گزی را نتوانست بفهمد، و بجای پاسخ همدلانه به معترضانی که خیلی هاشان جوان و تحصیل کرده هستند اعتراض ایشان را عمدتا به آشوبگران و گروههای غیرقانونی، یا تحریک احزاب سنتی مخالف و یا کشورهای خارجی که ضد منافع ملی ترکیه اند نسبت داد. همین واکنش نسنجیده باعث شده که بر اساس آمارها رای حزب عدالت و توسعه حدود 10 درصد ریزش داشته باشد و از 45-40 درصد به 30 افول کند. 

چرا اردوغان نتوانست صدای معترضان را به خوبی بشنود؟ چون خواستگاه اردوغان نسل قدیمی محافظه کار/سنتی/اسلامگرای ترکیه است. زبان او برای نسل جوان جدیدی که بسیاری از ساعات شبانه روز پشت فیسبوک و توییتر اند و آخرین تحولات اروپاو آمریکا و سایر بخشهای جهان را از ترکیه تعقیب می کنند تحکمی، پدرسالارانه و زننده می نماید. مهمترین مطالبه گروه معترضان پارک گزی و جوانان طرفدار ایشان احترام دولت به سبکهای مختلف زندگی، و پرهیز او از تحمیل یک روش زندگی به همه جامعه بود. معترضان از آقای اردوغان می خواستند/می خواهند نخست وزیر همه ترکیه باشد، و نه فقط مذهبی ها.

اعتراضات اخیر ممکن است (و من امیدوارم) باعث نوعی تحول مثبت در گفتمان مهمترین حزب سکولار ترکیه، یعنی حزب جمهوریخواه (ج.ه.پ) شود و کمالیسم سنتی حزب جمهوریخواه را که گرایشهای توتالیتر دارد به قرائتی لیبرالتر از لائیسیته و سکولاریسم که بتواند دلی از جوانان برباید بدل کند.

و اما نگرانی اصلی من در این اتفاقات ضعیف شدن موقعیت/الگوی ترکیه در کشورهای مسلمان خاورمیانه است و از این جهت معتقدم در نقد اردوغان باید منصف بود. اگر با دیدی منفی اندیش به وقایع اخیر بنگریم اثر ناخواسته تضعیف عدالت و توسعه در ترکیه می تواند تقویت بنیادگرایی و سلفیگری در کشورهای مسلمان باشد، چون در عالم اهل سنت اسلام محافظه کار و تقریبا دموکراتیک عدالت و توسعه مهمترین رقیب سلفیگری است. این نکته ای است که معترضان پارک گزی به نظرم چندان به آن توجه نمی کنند، چون فقط از بعدی داخلی، و نه منطقه ای، به تحولات ترکیه می نگرند.